نگاهی به مشکلات روزنامه نگاری

نگاهی به مشکلات روزنامه نگاری

سخت و زیان‌آور .ضروری و تاثیرگذار

یک کارشناس ارشد علوم ارتباطات: متوسط عمر طبیعی خبرنگاران 15سال کمتر از کسانی است که در مشاغل دیگر فعالیت دارند

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران: اکثر روزنامه‌نگاران پس از مدتی دچار گردن‌درد، دست درد، گزگز و خواب‌رفتگی انگشتان دست، فراموشی و کم‌بینایی می‌شوند

نتایج یک نظرسنجی نشان می‌دهد که 5/91 درصد روزنامه‌نگاران در محیط‌های کار خود تحت فشار روانی قرار دارند و 5/71 درصد ‌آنها به دلیل استرس‌های شغلی با همسرانشان دچار اختلاف هستند

یک شهروند: نتیجه کار خبرنگاران را هر روز مردم می‌بینند، می‌خوانند و می‌شنوند و هیچ کار دیگری نیست که تا این حد در جامعه اثرگذار باشد

رئیس کل دادگستری تهران: کار خبرنگاران زمان و مکان نمی‌شناسد و خبرنگاران در همه حال مشغول کار و مطالعه پیرامون شغلشان هستند

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی: بزرگترین نقش خبرنگاران، حفاظت از سلامت نظام‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که مسئولان باید قدر این وظیفه خبرنگاران را بدانند.

              -----------------------------------------------------------------------------------

گاهی در جامعه ما از سختی کار خبرنگاران سخن به میان می‌آید و هرکس در حد شناخت خود از این شغل پردردسر، پراسترس و پرتنش و نیز شغلی که گاهی علیرغم سختی‌های کشنده‌اش شور و شیرینی را نیز به همراه دارد، سخن می‌گوید. اما ساده‌ترین راه شناخت کار خبرنگاران این است که شما متن کوتاهی را بنویسید و برای چاپ یک نشریه بفرستید و منتظر باشید تا چاپ شود.

خواهید دید که چقدر نوشتن مطلب و ویرایش آن بر شما سخت است. همچنین، اینکه روزها در انتظار چاپ آن بوده و یا اینکه پس از چاپ منتظر تاثیرگذاری آن در جامعه و سیستم اداری شده‌اید» شما را قدری با سختی کار خبرنگار آشنا خواهد کرد. اما بهتر است بدانید این کار شما قطره‌ای از دریای همیشگی و پرتلاطم کار خبرنگاری است که شما اندکی از آن را تجربه کردید.

خبرنگاری یعنی خود را مسئول همه مشکلات، نارسایی‌ها، نابسامانی‌ها و ناهنجاری‌های جامعه دانستن.

خبرنگاری یعنی انواع مشکلات را حس کردن.

خبرنگاران مشکلات اجتماعی را جستجو می‌کنند، به واقعیت‌های تلخ پی می‌برند، مسائل و نیازهای جامعه را درک می‌کنند و برای انتشار آن خود را مسئول می‌دانند و چون رابط بین مردم و مسئولان هستند، نمی‌توانند بی‌تفاوت باشند و غفلت بورزند.

فشارهای روانی و عصبی خبرنگاری

فشارهای روانی و عصبی شغل خبرنگاری ممتد و مستمر است چه آنجا که فرد در درون سازمان خود پی‌گیر خبر و یا گزارش است و چه آنجا که ساعاتی را در میان اقشار مختلف مردم سپری می‌کند.

مهرداد خلیلی کارشناس ارشد علوم ارتباطات در این باره و با اشاره به تحقیقی که پیرامون کار سخت و زیان‌آور خبرنگاری انجام داده است، می‌گوید: کار خبرنگاری به دلیل فشارهای درون و برون سازمان و فوریت کار در محدوده زمانی و حساسیت‌های خاص، استرس زا و پرخطر است که کنش‌های جسمانی و روان‌شناختی را بروز می‌دهد، حتی افراد بسیار مستعد را در درازمدت مبتلا به انواع بیماری‌ها می‌سازد.

وی می‌گوید: در حرفه روزنامه‌نگاری فرد از یک سو با تهدیدات فزاینده‌ای از صاحبان قدرت، گروه‌های فشار، افکار عمومی و «نقش اجتماعی خود» رو به روست و از سوی دیگر با رقابت تنگاتنگ رسانه‌ای، انتقادهای حزبی، عقیدتی و اجتماعی مواجه است و کمبود دستمزد (ارزش ناشناختی اثر) ناامنی شغلی و ساعات کار مداوم و پی در پی نیز بر این مشکلات افزون می‌شود.

وی اضافه می‌کند: براساس آمار یک تحقیق 30 ساله در روزنامه ترود، متوسط عمر طبیعی خبرنگاران 15 سال کمتر از کسانی است که در مشاغل دیگر فعالیت دارند، همچنین میانگین عمر روزنامه‌نگارانی که در 10 سال اخیر فوت کرده‌اند کمتر از 45 سال بوده است براساس همین آمار 70 درصد روزنامه‌نگاران حرفه‌ای به سن بازنشستگی نمی‌رسند.

مهرداد خلیلی می‌گوید: برای بسیاری از افراد فشارهای عصبی و روانی نیز به مفهوم ایجاد احساسهای منفی، تنش، اضطراب، عصبی بودن و ناراحتی فکری است. فشار روانی به وسیله یک محرک خارجی به نام محرک فشارزا به وجود می‌آید که بر روی سیستم فیزیولوژی بدن اثر می‌گذارد.

عوارض جسمی و روانی روزنامه‌نگاری

عوارض جسمی و روانی روزنامه‌نگاری به گونه‌ای است که مجموع این عوارض را در کمتر شغلی می‌توان دید.

دکتر خوزه فلورس، متخصص غدد و عضو انجمن روزنامه‌نگاران اسپانیایی می‌نویسد: روزنامه‌نگاری موجب اختلالات شدید جسمی، قلبی و مغزی و همچنین مشکلات گوارشی، ناراحتی‌های عصبی و تنفسی، زخم معده، خستگی مفرط و استرس‌های روانی می‌گردد که بسیاری از اینها موجب بروز سکته‌های قلبی، مغزی و نیز زخم معده می‌شود.

دکتر علیرضا احسنی متخصص فیزیوتراپی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز می‌گوید: اکثر روزنامه‌نگاران و نویسندگان مطبوعات پس از مدتی دچار گردن درد، دست درد، گزگز و خواب‌رفتگی انگشتان دست، فراموشی و کم‌بینایی می‌شوند.

نتایج نظرسنجی مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران نشان می‌دهد که 5/91 درصد روزنامه‌نگاران در محیط‌های کار خود تحت فشار روانی قرار دارند. 5/71 درصد به دلیل استرس‌های شغلی با همسرانشان دچار اختلاف هستند، 97 درصد فاقد احساس امنیت شغلی و 66 درصد دچار یکی از عارضه‌های پرخاشگری، افسردگی، بی‌خوابی، خواب‌آلودگی و شتابزدگی هستند و 92 درصد نیز از وضع درآمدی خویش ناراضی‌اند و آن را نامناسب می‌دانند.

تاثیر شغل خبرنگاری بر خانواده

به طور یقین استرس‌هایی که شغل خبرنگاری در خود دارد روحیه فرد خبرنگار را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و عوارض آن به مخاطبین و خانواده نیز سرایت می‌کند.

دکتر معماری فوق تخصص رشته روانشناسی می‌گوید: نشانه‌هایی نظیر سردردهای مزمن، ناراحتی معده، خستگی مفرط و کاهش مقاومت بدن در مقابل آسیب‌ها و آسیب‌ پذیری‌های بسیار شدید در مقابل بیماری‌های قلبی و عروقی، ناشکیبایی، تحریک‌پذیری، استرس، عدم تمرکز و دشواری برقرار ارتباط از نتایج استرس‌ها، فشارهای روانی و سر و صداست» امری که در تحریریه‌های رسانه‌ها به وفور یافت می‌شود.

وی می‌گوید: این عوامل آن قدر بر فرد اثر می‌گذارد که هنگام بازگشت به خانه اصلا حوصله خارج شدن از منزل را ندارد و برای دید و بازدیدهای فامیلی نیز رغبت نمی‌کند.

وی می‌افزاید: محدودیت زمانی، ساعات کار طولانی، محدود بودن غیرمنصفانه مهلت انجام کار، انقطاع مکرر کاری و تنفس ناکافی ضمن کار از عواملی است که بر محیط کار روزنامه‌نگاری حاکم است.

وی سه دسته از محرک‌های سازمانی شامل «تعارض ارزشهای شخصی با مسائل اجتماعی و خانوادگی»، «فشارهای سازمانی» و «ملال‌آوری شغل در پی برخوردهای ناعادلانه» را از عوامل محرک و خستگی‌آور روزنامه‌نگاری می‌داند و می‌گوید: یاس، ناامیدی، سرکوب شدن استعداد و علاقه شغلی و بیزاری از ادامه کار می‌تواند افراد را از پای درآورد.

نتایج یک تحقیق نیز در این باره حاکی است» 63 درصد روزنامه‌نگاران محیط کار خود را بد و 37 درصد معمولی توصیف کرده‌اند، 77 درصد نیز فشار روانی محیط کار را زیاد و 17 درصد آن را متوسط ارزیابی کرده‌اند و هیچ کس گزینه کم یا خیلی کم را در این باره علامت نزده است.

در همین تحقیق آمده است» 43 درصد روزنامه‌نگاران در هنگام کار تمایلی به گفت و گوهای جنبی، پاسخ به تلفن‌های غیرضروری و از جمله پاسخ به تلفن همسران و خانواده خود را ندارند.

از همین رو بود که سخت و زیان‌آور بودن شغل روزنامه‌نگاری در ایران مورد تصویب دولت قرار گرفت و عناوین مرتبط با این حرفه از جمله خبرنگاران، گزارشگران، مصاحبه‌گران، خبرنگاران عکاس و عکاسان خبرنگار، دبیران سرویس‌ها، معاونان و یا دستیاران سردبیر و دبیران سرویس مشمول مزایای کارهای سخت و زیان‌آور قرار گرفتند و آئین‌نامه این موضوع در حال حاضر در شرف اجراست.

دکتر سید محمد صحفی معاون امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این باره می‌گوید: برای تحقق این هدف گروه‌های ویژه‌ای به دستور رئیس‌جمهور وقت (سیدمحمد خاتمی) تشکیل شد و پس از تصویب عناوین مذکور مقرر شد» ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب سال 1380 به گونه‌ای اصلاح شود که عناوین یاد شده در ‌آئین‌نامه لحاظ شود.

وی می‌گوید: مهمترین تاثیر اجرای قانون مذکور ایجاد امنیت روانی و شغلی برای روزنامه‌نگاران است تا بتوانند خطرپذیری‌های این حرفه را نیز تحمل کنند.

روابط متقابل خبرنگاران و جامعه

مردم هم به محض اینکه با مشکلی در جامعه مواجه می‌شوند به خبرنگاران مراجعه و مشکل خود را به آنان منعکس می‌کنند.

برطبق همین تحقیق که براساس پرسش از 270 خبرنگار تهیه شده است روزنامه‌نگاری از مشاغلی است که از بیرون دل می‌برد و از درون زهره می‌ترکاند.

سوسن امیرآبادی، دانشجوی سال آخر پزشکی می‌گوید: کار خبرنگاری را خیلی دوست دارم.

خیلی پرهیجان و زیباست و شاید زیباترین کار دنیا باشد. چون یک خبرنگار درد مردم را به مسئولان می‌گوید و از آنها پاسخ می‌خواهد.

ایرج سالاری، شهروند دیگری نیز می‌گوید: جذابیت، هیجان و تنوع حرفه خبرنگاری بسیار است، آنها همه جا هستند.

اصلا معلوم نیست از کجا خودشان را می‌رسانند. هیچ کس هم نمی‌تواند بگوید اینجا چه می‌کنید. راستی که وظیفه خبرنگاران بسیار سنگین است چون نتیجه کار آنها را هر روز مردم می‌بینند، می‌خوانند و می‌شنوند و اما شاید هیچ یک از کارگران و کارمندان دیگر تا این حد در جامعه اثرگذار نباشند.

مردم فقط ظاهر امر را می‌بینند. آنها از مشکلات فراوان تهیه یک خبر و بخصوص از پیامدهای درج آن بی‌اطلاعند.

خبرنگاران می‌گویند:  بسیاری از مردم که به دور از واقعیت شغل خبرنگاری هستند کار خبرنگاری را ساده و تفننی توصیف می‌کنند. اما بسیاری دیگر از افراد جامعه، دشواری کار خبرنگاری را با ملاحظه فیلترهایی که برای چاپ یک مطلب وجود دارد درک می‌کنند.

احمدی یکی از خبرنگاران می‌گوید: شغل خبرنگاری شغلی چند کارفرمایی است. برای یک خبرنگار کارفرماهایی با سلایق و مقصودهای فراوان وجود دارد و همین موضوع می‌تواند برای خبرنگاران بسیار سخت و دشوار باشد چرا که نوشته او برای درج در روزنامه در معرض قضاوت‌های مختلفی قرار می‌گیرد.

یک خبرنگار که این شغل را پس از چند ماه رها کرده است می‌گوید: روزنامه‌نگاری و خبرنگاری همه‌اش جنگ اعصاب است و مانند خوره به جان انسان می‌افتد.

وی می‌گوید: حقیقتا چاپ یک مطلب لذت‌بخش است اما هنگامی که برپایه ملاحظات سیاسی و اجتماعی، یک مطلب قلع و قمع و مقصود اصلی در آن گم می‌شود به همان اندازه استعداد و ذوق انسان سرکوب می‌گردد.

طبق ماده یک آئین‌نامه کارهای سخت و زیان‌آور، شغل خبرنگاری نیز دارای تنش‌ها و استرس‌های بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی انسان (جسمی و روانی) است که موجب بیماری‌های شغلی و تحلیلی روح و جسم، فراموشی، بی‌حوصلگی، خستگی مفرط و ناراحتی‌های عصبی و گاهی نیز موجب ساقط شدن اعتبار اجتماعی و تضییع حقوق شهروندی می‌شود که طبق نظر پزشکان متخصص، همه بیماری‌های انسان به جز مصدومیت‌های ناشی از حوادث، از استرس‌های روانی و تنش‌های اجتماعی و محیطی محل کار و زندگی ناشی می‌شود، به طوری که در برخی مشاغل سخت و زیان‌آور، سالهای آخر خدمت برای افراد بسیار دشوار سپری می‌شود.
مسئولان مرتبط با خبرنگاران چه می‌گویند؟

هر یک از مسئولان مرتبط با کار خبرنگاری که چند صباحی با خبرنگاران کار کرده باشند به سختی و دشواری کار خبرنگاران اذعان دارند، آنها همین که در اندیشه چگونه درج شدن مصاحبه‌هایشان هستند به واقع با ظرافت‌های شغل خبرنگاری و وسواس‌های آن آشنا می‌شوند و این شغل را شغلی پردغدغه توصیف می‌کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسعلی علیزاده رئیس کل دادگستری تهران در این باره می‌ گوید: کار خبرنگاری بسیار پراهمیت است و از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و طبیعی است که کار پراهمیت و تاثیرگذار بویژه آن گاه که می‌خواهد در معرض افکار عمومی قرار گیرد به همان اندازه از حساسیت و خطر نیز برخوردار می‌باشد.

وی اضافه می‌کند: کار خبرنگاری زمان و مکان نمی‌شناسد و خبرنگاران در همه حال مشغول کار و مطالعه پیرامون شغلشان هستند.

وی می‌گوید: خبرنگاری بسیار سخت و استرس‌زاست و من بارها در جلسات امور قضایی از این شغل و سختی‌هایش یاد کرده‌ام و اینکه همواره خبرنگار ملزم به دقت و حفظ امانت است و باید بسیار توجه شود که اخبار تحریف نشود و تنشی در جامعه به وجود نیاید.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز می‌گوید: تولید ملی شاخص بی‌نیازی ملتی از دیگر کشورهاست و خبرنگاران با تولید فرهنگ مردم را از فرهنگ بیگانه، بی‌نیاز می‌کنند. خبرنگاران زبان پرسشگر مردم هستند. هرچه این زبان فعال‌تر باشد، جامعه از بلوغ فکری بیشتری برخوردار خواهد شد. خبرنگاران جرئت و شجاعتی خاص دارند که دلیل این شجاعت، دغدغه‌های مردم است.

خبرنگار با کار ارزشمند خود گذشته را به امروز می‌آورد و فردا را در مقابل دیدگان جامعه به تصویر می‌کشد.

مهندس فریدونی بزرگترین نقش خبرنگاران را حفاظت از سلامت نظام‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می‌داند و می‌گوید: این نقش در صورتی اجرا خواهد شد که مسئولان قدر آن را بدانند و در این مسیر چوب لای چرخ خبرنگاران نگذارند. خبرنگاران شاید صادق‌ترین آمران به معروف و ناهیان از منکر باشند. به تعبیر من، خبرنگاران میزان الحراره جامعه هستند.

وی به تاثیرگذاری خبرنگاران بر تغییر دیدگاه مسئولان نسبت به بخش کشاورزی طی 4 سال گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید:

خبرنگاران در این راه بسیار اصولی و صحیح عمل کردند به طوری که نتیجه آن مثبت و در جهت منافع کل کشور بوده است ولی در عین حال ما مسئولان از خبرنگاران فقط یک درخواست داریم و آن اینکه مثل آیینه صاف باشند» نه خود سانسوری کنند و نه بزرگنمایی.
                             چاپ شده در روزنامه خراسان 16/5/84صفحه گزارش